Co to są dobra osobiste?
W Polskim prawie nie została sformułowana legalna definicja dóbr osobistych. Przykładowe wyliczenie poszczególnych dóbr osobistych zostało ujęte w kodeksie cywilnym (k.c.). Zgodnie z art. 23 k.c. dobrami osobistymi każdego człowieka są m.in. zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko, pseudonim lub wizerunek. Wymieniony w art. 23 k.c. katalog dóbr osobistych nie jest katalogiem zamkniętym. W doktrynie prawa i w orzecznictwie pojawią się inne dobra osobiste, nie wymienione w art. 23 k.c., takiej jak np. prawo do kultu pamięci po osobie zmarłej, czy pojawiające się ostatnio prawo do czystego powietrza. W doktrynie jedną z bardziej popularnych definicji odnoszących się do dóbr osobistych jest określenie, że są to wartości o charakterze niemajątkowym, powszechnie uznane w społeczeństwie, które wiążą się z osobowością człowieka. Chyba najbardziej rozpoznawalnym dobrem osobistym jest prawo do dobrego imienia. Przysługuje ono każdemu człowiekowi i każdy z nas odczuwa, kiedy nasze dobre imię zostało naruszone. Aktualnie najczęściej ma to miejsce w przypadku publikacji w Internecie, kiedy zostaną rozpowszechnione nieprawdziwe informacje na nasz temat, przedstawiające naszą osobę w sposób negatywny lub ośmieszający. Dobro osobiste w postaci prawa do dobrego imienia przysługuje również osobom prawnym, ale w tym artykule skupimy się na dobrach osobistych osób fizycznych.
Kiedy dochodzi do naruszenia dobra osobistego?
Do naruszenia dóbr osobistych dochodzi w przypadku łącznego (kumulatywnego) wystąpienia dwóch przesłanek:
- nastąpiło naruszenie dobra osobistego albo zagrożenie naruszenia dobra osobistego cudzym działaniem,
- naruszenie lub zagrożenie dobra osobistego miało charakter bezprawny.
W doktrynie prawa przyjęto, że o naruszeniu dobra osobistego lub zagrożeniu jego naruszenia mówimy w przypadku, gdy to naruszenie / zagrożenie ma charakter obiektywny. Oznacza to, że o naruszeniu dobra osobistego nie decydują nasze subiektywne odczucia, ale określone działanie powinno naruszać dobro osobiste w odczuciu każdego przeciętnego człowieka. Jako przykład można wskazać sytuację, w której nasz przełożony w pracy w obecności innych osób powie, że ostatnio powierzone zadanie wykonaliśmy słabo, ponieważ zrealizowana przez nas praca (np. napisany raport) zawierał wiele błędów. Jeżeli faktycznie wykonana przez nas praca miała błędy, nawet w przypadku, gdybyśmy poczuli się urażeni taką opinią, nie możemy mówić, że doszło obiektywnie do naruszenia naszego dobra osobistego. Podobnie sytuacja wygląda w przypadku rozpowszechnienia informacji w prasie, że lekarz / policjant w czasie wykonywanej pracy popełnił błędy, które miały negatywne konsekwencje dla określonej osoby. Jeżeli taka informacja jest poparta źródłami w postaci nagrania / oświadczenia innych osób, pomimo że przywołany lekarz / policjant mógłby się poczuć dotknięty negatywną oceną jego pracy, do naruszenia dóbr osobistych zasadniczo nie dojdzie. Inaczej sytuacja przedstawia się, jeżeli ktoś wobec nas użyłby określeń typu: „ona / on zawsze podejmował złe decyzje”, „jej / jego decyzje zawsze były głupie”, „to zawsze był idiota”. Tego typu sformułowania uważane są powszechnie za obraźliwe, dyskredytujące i poniżające. Każda przeciętna osoba poczułaby się urażona takimi wypowiedziami w jej kierunku. Zatem podstawą oceny naruszenia dobra osobistego stanowi przeciętna opinia rozsądnie myślącej osoby, a nie nasza subiektywna, wewnętrzna ocena. Jeżeli obraźliwe lub nieprawdzie określenia zostaną sformułowane wobec nas w publikacji internetowej lub prasowej, gdzie krąg odbiorców jest nieograniczony, naruszenie dóbr osobistych ma jeszcze większy zasięg.
Drugą przesłankę, od której uzależnione jest naruszenie lub zagrożenie naruszenia dobra osobistego, stanowi bezprawne działanie osoby naruszającej to dobro. Za bezprawne w doktrynie prawa uważa się działania sprzeczne z prawem lub z zasadami współżycia społecznego. Niezgodne z zadami współżycia społecznego są działania, które naruszają ustalone w danym społeczeństwie normy moralne. Jako przykład można podać rozpowszechnianie w Internecie lub w prasie drukowanej informacji nieprawdziwych na temat określonej osoby, np. podanie informacji, że ktoś jest alkoholikiem albo osobą z zaburzeniami psychicznymi. Za działania niezgodne z zasadami współżycia społecznego uważa się również rozpowszechnianie informacji dotyczących sfery życia prywatnego lub intymnego danej osoby, gdy nie jest to uzasadnione interesem publicznym.
Ponadto za działanie bezprawne uznawane jest w prawie działanie, które narusza przepisy prawa. W przypadku rozpowszechnienia wizerunku bez naszej zgody takie działanie narusza art. 81 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawie pokrewnym. Tym samym dojdzie do naruszenia dobra osobistego w postaci ochrony wizerunku poprzez naruszenie przepisu prawa. Nie można jednak uznać działania zgodnego z prawem za bezprawne. Jeżeli bez zgody osoby publicznej (znanej) zostanie rozpowszechniony jej wizerunek w związku z wykonywaną przez nią funkcją / zawodem, takie działanie jest legalne, ponieważ będzie zgodne z art. 81 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Można więc bez zgody danej osoby rozpowszechniać wizerunek polityka, piosenkarki, czy piłkarza, jeżeli będzie to związane z wykonywaną przez nich funkcją / pracą, np. zdjęcie piosenkarki z koncertu, wizerunek piłkarza z meczu.
Kto musi udowodnić, że działanie jest bezprawne?W prawie obowiązuje domniemanie, że osoba której działania zagrażają / naruszają dobra osobiste innej osoby, działa w sposób bezprawny. Oznacza to, że osoba, która występuje z pozwem o ochronę dóbr osobistych, nie musi wykazywać okoliczności, że zagrożenie / naruszenie jej dóbr osobistych miało charakter bezprawny. To na osobie, która jest naruszycielem, ciąży obowiązek obalenia tego domniemania, tj. wykazania, że jej działanie nie miało charakteru bezprawnego. Jest to o tyle istotne, że tak jak napisałem wcześniej do uznania, że doszło do naruszenia dobra osobistego należy m.in. wykazać, że to naruszenie / zagrożenie miało charakter bezprawny
